Teorik vadeli fiyat

KURAMSAL VADELİ ENDEKS FIYATININ HESABI

Vadeli işlem sözleşmesinin fiyatının kuramsal değerinin hesabında taşıma maliyeti ( cost-of-carry) modeline göre kullanılan formül:

F = S ( 1 + (r-d) . t / 365)

F = Kuramsal vadeli endeks fiyatı

S = Spot endeks (fiyat)

r = Risksiz faiz orani (%)

d = Temettü kazanci (%)

t = Vade bitimine kalan gün

Komisyon ücretlerı,alım satım masrafları,talep-teklif fiyat farkı vb. nedenlerle gerçek vadeli fiyat kuramsal vadeli fiyattan farklıdır.

Endekse ait vadeli işlemler

ENDEKSE DAYALI VADELİ İŞLEM PİYASALARI

         Belirli sayıda hisse senedini içeren borsa endeksine ait sözleşmelerin alım satımının yapıldığı piyasalara endekse dayalı vadeli işlem piyasaları ismi verilmektedir. Söz konusu vadeli işlem sözleşmelerine çoğunlukla S&P 500, NYSE , Value Line , Major Market Index , FT-SE 100 , CAC-40,Nikkei endeksleri konu olsa da çesitli vadeli piyasalarda kurulu bulunduklari ülkenin borsa endeksleri de işlem görmektedirler. Sözleşme vadesi sona erdiğinde sözleşmeye konu olan endeksin vade tarihindeki seviyesi belirli bir katsayıyla çarpılarak parasal değere dönüştürülmekte ve bu değerin nakit ödenmesi ile pozisyon kapatılmaktadir. Örneğin vade sonunda Standart & Poor's 500 endeksi 1000 puan ise ödenmesi gerekli değer 1000 x 500 $ = 500.000 $ dir. Endekse dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde herhangi bir ürünün teslimi söz konusu değildir . Sözleşmenin hesaplaşması her gün yapıldığı için sözleşme vadesinde ödenen ya da tahsil edilen nakit , bir önceki günkü hesaplaşma fiyatı ile vade günündeki fiyat arasındaki farka eşittir.

Borsalar

Çeşitli borsalar


Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.


CME Group
CME , CBOT , NYMEX and COMEX.

New York Stock Exchange

ICE - Intercontinental Exchange Futures
NYSE ve küresel türev piyasalar ve takas işlemleri

Euronext
Amsterdam, Brüksel, Lizbon , Paris, Londra bazlı piyasalar

Borsa Italiana

Tokyo Commodity Exchange

Bolsa de Mercadorias & Futuros

Hong Kong Futures Exchange

Mercado Official de Futuros y Opciones Financieros ( İspanya )

Bursa Malaysia

Australian Securities Exchange

New Zealand Exchange


Güncelleme: 17 Aralık 2017

Vadeli işlem piyasaları

VADELİ İŞLEM PİYASALARI

Vadeli işlem piyasalarında taraflar herhangi bir ürüne ait sözleşmeleri alip satmaktadırlar. Bu sözleşmelerde ürünün niteliği , miktarı, teslim tarihi (vade tarihi) , fiyatı hakkında bilgiler yer almaktadır.

Vadeli işlem sözleşmelerine konu olan ürünler ise şunlardır:

Çiftlik hayvanları , kümes hayvanlari, tahıl , yağ , un , buğday , mısır , soya fasulyesi , petrol , altın , gümüş , platin , palladyum , bakır , pamuk , hazine bonoları , dövizler ( Alman Marki , Japon Yeni , Ingiliz Sterlini , Isviçre Frangi ) , borsa endeksleri (MMI , S&P500 , Value Line , NYSE , CAC- 40, FT-SE 100 ... ).

Bu sitede vadeli işlem piyasalarinin tarihçesi , nitelikleri , tercih nedeni , fiyatlandırılması açıklanmaktadır. Vadeli işlem piyasaları ile ilgili kavramları da kavramlar bölümünde bulabilirsiniz. Türkiye'de kurulma çalışmaları halen devam eden borsa endeksine dayalı vadeli işlem piyasalarıyla ilgili bilgiler endekse dayalı vadeli işlem bölümünde yer almaktadır.

Dr. Can Aydınoğlu

Sözlük

VADELİ İŞLEM PİYASALARIYLA

İLGİLİ KAVRAMLAR

Aralık pozisyonu : Zaman aralığı pozisyonu,ürünlerarası aralık pozisyonu ve piyasalararası aralık pozisyonu olmak üzere üç çeşidi bulunmaktadır. Detaylar baş harflerine göre aşağıda sıralanmıştır.

Başlangıç teminatı: Vadeli işlem sözleşmesi alan ve satan tarafların yatırmak zorunda oldukları marj miktarı

Baz değer : Bir ürünün vadeli işlem fiyatı ile spot fiyatı arasındaki fark

Contango : Vadeli işlem fiyatlarının spot fiyatların üstünde (ilerisinde) bulunmasi durumuna ise contango ismi verilmektedir. Bu durumda spekülatörler kısa , riskten korunanlar uzun pozisyondadırlar ve spekülatörler üstlendikleri risk karşılığında vadeli işlem fiyatı ve spot fiyat arasindaki fark kadar kazanç sağlamaktadırlar.

Çevrim : Alım opsiyonu satılması satım opsiyonu alınmasi ve normal vadeli işlem uzun pozisyonun birleştirilmesiyle oluşturulmaktadır.

Günlük uzlaşma fiyatı:Borsa tarafından alım satım işlemlerinin bitişinden sonra belirlenen vadeli işlem sözleşmesi fiyatıdır.

Kisa pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesinin satışından kaynaklanan pozisyon

Nakdi uzlasma:Finansal aracın fiziki teslimi yerine olusan kar veya zararın nakit ödenmesi veya tahsili yoluyla gerçekleşen uzlaşmadır.

Normal backwardation: Vadeli işlem fiyatlarınin spot fiyatlardan düşük olması durumuna normal backwardation (geri kalma ) ismi verilmektedir.Bu durumda spekülatör uzun pozisyonda, riskten korunanlar ise kısa pozisyondadırlar. Vadeli işlem fiyatının yükselmesi ve vade tarihindeki tahmini spot fiyat seviyesine ulaşması sırasındaki değer artışı sayesinde spekülatör risk üstlenmesinin karşılığını almış olmaktadır.

Piyasalararası aralık pozisyonu: Aynı veya birbirleri ile bağlantılı ürünlere ait bir sözleşme alınmakta , bir sözleşme satılmaktadır ; fakat bu işlemler farklı borsalarda gerçekleştirilmektedir.

Sentetik hazine bonosu pozisyonu: Hisse senetlerini elde tutup, endekse dayali vadeli işlem piyasasında sözleşme satarak gerçekleştirilmektedir.

Sentetik hisse senedi endeksi portföyü : Hazine bonolarını elinde tutup endekse dayalı vadeli işlem piyasasında sözleşme satın alarak oluşturulmaktadır.

Sürdürme teminatı : Vadeli işlem sözleşmesi alan ve satan tarafların yatırdıkları teminatın fiyat değişimleri sonucu inebileceği alt sınır. Teminat hesabındaki tutar sürdürme teminatının altına düştüğünde teminat başlangıç teminatı düzeyine yükseltilir.

Tail: Yatırımcı özsermaye hesabındaki marj miktarının üstündeki tutarı başka bir yatırım aracına yatırıp gelir elde edebilir; marj sınırının altındaki tutarı ise borçlanarak karşılayabilir. Bu nedenle alınacak veya satılacak sözleşme adedini belirlerken sayılan durumları dikkate almak için tail katsayısı hesaplanmaktadir.

Ters çevrim : Alım opsiyonunun alınması ,satım opsiyonunun satılması ve vadeli işlem piyasasında kısa pozisyon alınmasıyla oluşturulur.

Uzun pozisyon:Vadeli işlem sözleşmesi satın alınmasından kaynaklanan pozisyon

Ürünlerarası aralık pozisyonu: Aynı vadeli ve birbirleri ile başlantılı ürünlere ait sözleşmelerden biri alınmakta diğeri satılmaktadir.

Zaman aralığı pozisyonu: Aynı ürüne ait fakat vadeleri farklı iki sözleşmeden biri alınmakta diğeri satılmaktadır.  

Fiyat oluşumu

VADELİ İŞLEM FİYATLARININ OLUŞUMU

Açığa satışa ait sınırlamaların , alım - satım malıyetlerinin olmadığı ideal piyasa şartlarında vadeli işlem fiyatı ile spot fiyat arasında taşıma malıyetine bağlı bir ilişki vardir. Bu ilişkiyi gösteren denklem aşağıda yer almaktadır:

F_o,t = S_o ( 1 + c )F_o,t : t zamanindaki teslim için t=0'daki vadeli işlem fiyati
S_o : malın t=0'daki spot fiyatı
c : malı vade tarihine kadar taşıma malıyeti ( spot fiyatin yüzdesi cinsinden )

Bu dengenin bozulması halinde yatırımcılar arbitraj kazancı sağlama imkanina sahiptirler.

Eger S_o< F_o,t olursa yatırımcı borç alarak spot mal satın almakta, vadeli işlem sözleşmesi satmaktadir. Vade tarihinde sözleşme karşılığı malı teslim ederek kazanç sağlamaktadırlar. Tablo 1'de bu durum gösterilmektedir.

Tercih nedeni

VADELİ İŞLEM PİYASALARININ
TERCİH NEDENİ
Vadeli işlem piyasaları üç temel nedenle tercih edilmektedir:

-Bir ürünün ileri bir tarihteki fiyatı hakkında bilgi edinmek.
- Spot piyasada yaptığı yatırımı riskten korumak
- Kazanç sağlamak amacıyla spekülasyon yapmak


FİYATLAR HAKKINDA BİLGİ EDİNMEK

Vadeli işlem piyasaları sayesinde bir ürünün gelecekteki fiyatı hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. Ürünün ileri bir tarihte teslimi yükümlülüğü üstlenildiği için söz konusu ürüne ait vadeli işlem sözlesmesi fiyatı ürünün vade bitim tarihindeki spot fiyatına ait beklentiyi yansıtmaktadır . İsteyen herkes kolaylıkla vadeli işlem fiyatlarını öğrenebilmekte , yatırımları ile ilgili kararlar alabilmektedirler. Örnegin depolanabilir ürünlerin depolama ve nakit akiş planlamalarında büyük firmalar vadeli işlem fiyatlarını inceleyerek karar vermektedirler . Arz ve talep beklentilerine göre stoklarini ayarlayan firmalar zaman içinde ürünün dengeli dağılımını sağlayarak piyasadaki çalkantıları ve manipülasyonları önlemiş olurlar.

Vadeli işlem piyasalarının gelecekteki spot fiyatlar hakkında fikir vermesi sayesinde firmalar daha az maliyetle üretim planlaması yapabilmekte , ekonomik kaynaklarını daha verimli kullanabilmektedirler. Böylece ürüne ait arz ve talep dengesi sağlanmaktadır. Örneğin bir ürüne ait vadeli işlem fiyatlari yüksekse üreticiler bu ürünü üretmeyi amaçlayacaklar ve arz miktarının en azından yeterli düzeye çıkmasına neden olacaklardır. Eğer ürünün vadeli işlem fiyatı düşük ise üreticiler gereksiz miktarda üretim yapmayacaklar , stoklama maliyetlerini düşürüp verimliliği arttıracaklardır.

RİSKTEN KORUNMAK

Vadeli işlem piyasalarının en önemli kullanim amacı yatırımcıyı fiyat değişimi riskinden korumaktır. Yatırımcı spot piyasada aldığı pozisyonun tersi pozisyonu vadeli işlem piyasasında almaktadır . Yani spot piyasada satış pozisyonunu alan yatırımcı vadeli işlem piyasasında alış pozisyonunu , spot piyasada alış pozisyonu alan yatırımcı vadeli işlem piyasasında satış pozisyonu alarak bir piyasadaki kaybını diğer piyasadaki kazanci ile dengelemeyi amaçlamaktadir. Kayip ile kazancin esit miktarda olması durumunda tam korunma sağlanmış olmaktadır. Bu korunma sayesinde arz ve talepten kaynaklanan fiyat belirsizliğinin maliyeti azaltılmış olmaktadır.

Houthaker’a göre belirsizlik malın üretimi ile tüketimi arasındaki zaman farkından kaynaklanmaktadır. Bu zaman diliminde üretim ve tüketim düzeyi ile ilgili olusan yanlış beklentiler fiyat dalgalanmalarına yol açmaktadır. Iki tip belirsizlik mevcuttur: Sosyal belirsizlik ve kişisel belirsizlik Sosyal belirsizlikte kişiler kendi üretim ve tüketim miktarlarını bilmekte fakat başkalarının üretim ve tüketim miktarlarını bilmedikleri için ne şekilde davranmalari gerektiğini ve fiyatlarda ne şekilde değişmeler olacağını bilmemektedirler. Kisisel belirsizlikte ise gelecekteki ekonomik şartlarin belirlenememesinden dolayı kişiler kendi üretim ve tüketim miktarlarını da belirleyememektedirler .

Vadeli işlem piyasalarında yapılan riskten korunma uygulamasıyla aşırı mal stoğu tutmaktan veya fazla sayıda ileride teslim taahhüdüne girmekten kaynaklanan riskler azaltılmış olmaktadır. Üretici ( yatırımcı ) vadeli işlem sözleşmesi satarak söz konusu ürüne sahip olmadığı halde, örneğin ürünü henüz tarladayken , sözleşmeye konu olan ürünün spot fiyatında gelecekte meydana gelebilecek düşmeye karşı korunabilmektedir. Bu tip korunmaya açığa korunma denilmektedir. Üretici ( yatırımcı ) , örneğin pamuğa dayalı üretim yapan bir tekstil firması, pamuğa dayalı vadeli işlem sözleşmesi satın alarak ürünün spot fiyatında gelecekte olabilecek yükselmeye karşı korunabilmektedir . Örneğin bu tip korunmaya uzun korunma ismi verilmektedir.