Baz Yük Elektrik vadeli islem sözlesmesi

VOB-Baz Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmesi
26 Eylül 2011 tarihinden itibaren Baz Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmesi VOB'da işlem görmeye başlayacaktır.
Sözleşmeler Türkiye Elektrik İletim Anonim Sirketi (TEİAS) bünyesinde oluşan saatlik fiyatların aylık ortalamasına yönelik olarak işlem görecektir.

VOB - Baz Yük Elektrik Vadeli işlem Sözleşmesinin faydaları:

- Gelecekte olusacak elektrik fiyatlarının bugünden alınıp/satılabilmesi,
- Elektrik fiyatlarına ilişkin risk yönetimi,
- Geleceğe ilişkin beklentilerin elektrik fiyatlarına yansıması,
- Elektrik fiyatlarının tüm yatırımcıların ulaşımına açık finansal bilgi niteliğine ulaşması mümkün olacaktır.

Sözleşme özellikleri:

VOB sozlesmeleri

VOB SÖZLEŞMELERİ

Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında ( VOB ) işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri şunlardır:

IMKB 100 Endeksi ,  IMKB 30 Endeksi ,  IMKB 30-100 Endeks Farkı ,  FAIZ (G-DIBS) ,
TLDolar , TLEuro ,  EUR/USD Çapraz Kuru,  FT TLDolar,  FT TLEuro ,
Pamuk (EGEST-1),  Buğday (AKS) , Altın,  Dolar/Ons Altın,  Baz yük elektrik

Ürün	Sözleşme büyüklüğü	Günlük fiyat hareket sınırı	Minimum fiyat adımı	Başlangıç teminatı -  Sürdürme teminatı TL	Vade ayları
VOB İMKB-30	(İMKB-30 endeksi/1000 ) * 100	Baz fiyatın % +15'idir.	0,025 (25 endeks puanı) ; değeri= 2,5 TL	800 - 600	Şubat,Nisan,Haziran, Ağustos,Ekim,Aralık *
VOB İMKB-100	(İMKB-100 endeksi/1000 ) * 100	Baz fiyatın % +15'idir.	0,025 (25 endeks puanı) ; değeri= 2,5 TL	700 - 525	Şubat,Nisan,Haziran, Ağustos,Ekim,Aralık *
VOB İMKB 30-100 endeks farkı	İMKB 30 endeks değerinden, İMKB 100 endeks değerinin çıkarılması ile hesaplanan endeks değerinin 0,1 TL ile çarpılması ile bulunan değerdir.	Baz fiyatın % -+20'si	0,025 (25 endeks puanı) ; değeri= 2,5 TL	200 - 150	Şubat,Nisan,Haziran, Ağustos,Ekim,Aralık *
VOB Altın	100 gram	Baz fiyatın % -+20'si	0,005 ; değeri = 0,5 TL	200 - 150	Şubat,Nisan,Haziran, Ağustos,Ekim,Aralık *
VOB Anadolu kırmızı buğday	5000 kg	Baz fiyatın % -+10'u	0,0005 ; değeri = 2,5 TL	240 - 180	Aynı anda Mart, Mayıs, Temmuz, Ekim ve Aralık aylarından en yakın beş vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.
VOB Ege Pamuk	1000 kg	Baz fiyatın % -+10'u	0,005 ; değeri = 5 TL	240 - 180	Aynı anda Mart, Mayıs, Temmuz, Ekim ve Aralık aylarından en yakın beş vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.
VOB-G-DIBS	10 000 TL	Baz fiyatın % -+5'i	0,010 ; değeri = 1 TL	240 - 180	Her bir dayanak varlık için, ihraç tarihini takip eden ay ve bu ayı takip eden ikinci ay olmak üzere toplam iki vade ayı işleme açılır.
* Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın iki vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu iki vade ayından biri Aralık ayı değilse, Aralık vade ayı ayrıca işleme açılır. VOB 'da  işlem gören diğer vadeli işlem sözleşmeleri ve özelliklerini VOB sitesinde bulabilirsiniz.

ISO 500 buyuk sanayi kurulusu

ISO 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU

        2010 yılı verilerine göre İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) gerçekleştirdiği Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması sonuçlarına göre net üretimden satışlar alanında TÜPRAŞ birinci olurken, EÜAŞ ikinci, Ford Otomotiv üçüncü oldu.

  1- TÜPRAŞ
  2- EÜAŞ
  3- Ford otomotiv
  4- OYAK-Renault otomotiv
  5- TOFAŞ
  6- Arçelik
  7- Aygaz
  8- Ereğli Demir ve Çelik
  9- İçtaş Çelik Enerji Tersane
10- İskenderun Demir ve Çelik
     
          ISO listesi detaylar                           

Opsiyon piyasalari kavramlar

                                                          Opsiyon terimleri

Başabaş noktasında opsiyon ( At-the-money): Kullanım fiyatının sözleşmeye konu finansal göstergenin nakit piyasa fiyatına eşit olduğu opsiyondur.

İçsel değer ( Intrınsic value): Bir opsiyonun içsel değeri, nakit piyasa fiyatı ile opiyonun kullanım fiyatı arasındaki farka eşittir.

Kapatma işlemi ( Closing  Transction) : Kısa veya uzun pozisyonun ters işlemle kapatılması

Karda opsiyon (In-the-money opsition) : Finansal aracın piyasa fiyatından daha  düşük bir kullanım fiyatına sahip  olan bir  alım opsiyonunu veya  Finansal aracın piyasa fiyatından daha  yüksek bir kullanım fiyatına sahip  olan bir  satım opsiyonunu ifade eder.

Kullanım fiyatı (Exercise price) : Kullanıldığı durumda tarafların üzerinde önceden anlaştıkları opsiyon sözleşmesinin fiyatıdır.

Opsiyon: detay için  Opsiyon piyasaları

Opsiyon primi (Option primi) : Opsiyon hakkı için ödenmesi gereken fiyat.

Opsiyon yazan kişi (Option writer) :  Opsiyonu satın alan kişiye ilgili finansal ürünü alım opsiyonlarnda  temin etmek veya satım opsiyonlarında yükümlülüğü üstlenmek  ve bunu karşılığında  da karşı taraftan opsiyon primini tahsil eden kişi

Sentetik pozisyon (Synthetic  position) :  Opsiyon ve vadeli işlemler piyasalarında  birden çok pozisyonun birleştirilmesi oluşturulan pozisyondur.

Straddle: Aynı finansal üründe, aynı kullanım fiyatı ile vade sonuna sahip bulunan bir uzun (kısa) satım opsiyonu ile uzun (kısa) alım opsiyonundan oluşan pozisyondur.

Strangle: Aynı finansal üründe, aynı vade sonuna, fakat farklı kullanım fiyatlarına sahip bulunan uzun (kısa) satım opsiyonu ile uzun (kısa) alım opsiyonundan oluşan pozisyondur.

Zararda opsiyon (Out-of-money) :  Finansal aracın piyasa fiyatından daha  yüksek bir kullanım fiyatına sahip  olan bir  alım opsiyonunu veya  finansal aracın piyasa fiyatından daha  düşük bir kullanım fiyatına sahip  olan bir  satım opsiyonunu ifade eder.

Opsiyon piyasalari delta gamma

 OPSİYON FİYATIYLA İLGİLİ TERİMLER

Delta:

Menkul kıymetin fiyatı  veya endeksin değeri bir ünite değiştiğinde opsiyon fiyatının kaç ünite değişeceğini göstermektedir.

alım opsiyonlarında  0 < Delta < +1

satım opsiyonlarında  -1 < Delta < 0

Delta değeri  alım opsiyonunda +1 e  , satım opsiyonunda  -1 e yaklaşıyorsa  kardadır. +0,5 veya -0,5  civarında ise başabaştadır. 

0 a yaklaşan opsiyonlar zarardadır.

Gamma:

Nakit piyasa fiyatındaki bir birim  değişim karşısında deltada meydana gelecek değişimi gösterir.  Opsiyon fiyatının nakit piyasa fiyatındaki değişime  göre değişimin 2. türevi (opsiyonun) eğimidir.

Lambda:

Opsiyon işlemine konu olan ürünün fiyatındaki dalgalanmasındaki 1 birim değişim durumunda opsiyon fiyatında meydana gelecek değişimi göstermektedir.

Yüksek lambdalı opsiyonlar volatilitedeki değişimlerden yüksek oranda etkilenirler.

Theta:

Opsiyon fiyatının opsiyon  kullanım tarihine kalan zamana göre değişimi. Opsiyon kullanımına kalan zamana yaklaşıldıkça zaman değieri azalacak, opsiyon primi düşecektir.

Rho:

Faiz oranındaki 1 puanlık değişim karşısında opsiyon priminde meydana gelecek değişimi gösterir.

Futures - notions

THE NOTIONS ABOUT THE FUTURES MARKETS

Basis value: The difference between the futures price and the spot price of the commodity.

Contango: The futures price can be above the spot price. This is called contango. In this situation the speculators hold the short position, the hedgers hold the long position. The speculators have the gain as the difference between the futures price and the spot price in return of the risk that they undertook.

Conversion : It is formed by selling call option , by buying sell option and by holding long position in the futures markets.

Futures pricing

THE FORMATION OF THE FUTURES PRICES

If we suppose that there are not any restrictions about the short sales and any trading commissions , there is a cost of carry relationship between the futures markets and the spot market. This relationship can be showed by this equation:

Fo,t = So(1+c)

Fo,t= the futures price at t= 0 for the delivery time t

So= the spot price of the commodity at t= 0

c= cost of the carry of the commodity until the expiration date(% of the spot price)

If this equilibrium is unbalanced the investors have the arbitrage possibility.

If So < Fo,t the investor buy the commodity from the spot the by borrowing and sell the futures contracts. At the expiration date they delivery the commodity in return of the futures contracts and they have the gain.This situation is showed in table 1:

Opsiyon pozisyonlari tipleri

Opsiyon pozisyonları ve  tipleri

Opsiyon pozisyonları:

Uzun pozisyon:
Opsiyon satın almak uzun pozisyon almak anlamına gelir. Alım opsiyonu satın alınmasına uzun alım, satım opsiyonu satın alınmasına uzun satım pozisyonu denilmektedir.

Kısa pozisyon:
Opsiyon satmak kısa pozisyon almak anlamına gelir.

Opsiyon tipleri:

Avrupa tipi opsiyon: Opsiyon hakkı sadece vade sonunda kullanılabilir.
Amerikan tipi opsiyon: Opsiyon hakkı vade içinde istenildiği zaman kullanılabilir.

Opsiyon nedir

Opsiyon

        Opsiyon  sözleşmeleri belirli bir kiymeti, önceden belli bir vade ve fiyattan alma-satma hakki veren sözleşmelerdir.

         Opsiyon alıcısı belirli bir üründen belli bir miktarda, ileride belirlenmiş bir tarihte veya öncesinde, daha önceden belirlenmiş bir fiyattan alma (alım opsiyonu - call option) veya satma ( satım opsiyonu - put option ) hakkına belirli bir opsiyon fiyatı ( primi )  karşığında sahip olmaktadır.

         Opsiyon satıcısı ise ise, opsiyon alıcısının hakkını kullanması durumunda ürünü belli bir fiyattan satmak veya almak durumundadır. Bu durum da opsiyon alan kişi satana opsiyon fiyatını ödemektedir.

        Örneğin opsiyon alan 9 TL kullanım fiyatından 1 Nisan vadeli  100 adet hisse senedi alma  hakkını 30 TL ye  satın alır.  Opsiyon satıcısı opsiyon hakkının kullanılması durumunda 1 Nisan'da 9 TL den hisse senetlerini satmak durumundadır. Opsiyon alıcısı hakkını kullansa da kullanmasa da 30 TL'yi ödeyecektir. Bir bakıma 30 TL'ye yatırımını riske karşı sigorta etmiştir. 

      Vade sonunda hisse sendinin fiyatı 12 TL olursa, opsiyon alıcısı 1200 TL yerine 9 x 100 = 900 TL ödeyerek 300 TL karla hisse senedine sahip olacaktır. Net karı ise 300 - 30 = 270 TL olacaktır.

Futures markets - history

HISTORY OF THE FUTURES MARKETS

     The first standard futures contracts were traded regularly at the end of 17 th century in Dojima exchange in Japan. In 1848 the cereal traders have founded the Chicago Board of Trade which will be lead to the futures markets. The objective of the foundation of this exchange was to eliminate the negative influence created by the volatility in the supply and demand quantities and to provide that the quality of the goods will be in certain level. The first regulation was formed in May 1865. The Chicago Produce Exchange in which the eggs and the other agricultural commodities were traded was founded in 1874. The date of foundation of the Chicago Mercantile Exchange (CME) which will issue the financial futures instruments afterward , is 1919.

       The foreign currencies futures contracts which were the first financial futures contracts were issued in CME in 1972. In 1975 the Chicago Board of Trade issued the futures contracts about Government National Mortgage Association (GNMA) paper. These were followed by the T-Bill futures contracts (1977) and Eurodollar futures contracts (1981 CME).

        In 1982 the stock indices have begun to be used in the futures markets :The Chicago Mercantile Exchange has issued the S&P 500 futures contracts . The Value Line index futures contracts have began to be used in Kansas City Board Of Trade and the NYSE index futures contracts in New York Stock Exchange. The first futures contracts in Europe were The Financial Times Stock Exchange (FT-SE 100) futures contracts which were traded in London International Futures Exchange in 1984.

The numbers of the stock index futures contracts traded in 1984 and in 1995 were 39,4 million and 176,5 million consecutively. The ratio of stock index futures contracts to financial futures contracts was 13,6%.

Sentetik vadeli islem pozisyonlari

Sentetik vadeli işlem pozisyonları

Sentetik vadeli işlem kısa pozisyonu:

Aynı anda, aynı sayıda
Satım opsiyonu satın al + Alım opsiyonu sat

Örneğin endekse dayalı sentetik vadeli işlem kısa pozisyonu alındığında endeksin düşmesi durumunda sonsuz kar imkanı, endeksin yükselmesi durumunda sonsuz zarar riski bulunmaktadır.

Sentetik vadeli işlem uzun pozisyonu:

Aynı anda, aynı sayıda
Alım opsiyonu satın al + Satım opsiyonu sat

Örneğin endekse dayalı sentetik vadeli işlem kısa pozisyonu alındığında endeksin düşmesi durumunda sonsuz zarar riski, endeksin yükselmesi durumunda sonsuz kar imkanı bulunmaktadır.

Çevrim :
Sentetik bir vadeli işlem kısa pozisyonunun normal bir vadeli işlem uzun pozisyonuyla birleştirilmesi ile oluşturulur.

Ters çevrim:
Sentetik bir vadeli işlem uzun pozisyonunun normal bir vadeli işlem kısa pozisyonuyla birleştirilmesi ile oluşturulur.

Futures markets - why

THE REASONS OF PREFERENCE OF THE FUTURES MARKETS


The futures markets are preferred due to three reasons:
- to have an opinion about the future price of the commodities

- to hedge his investment

- to speculate

Futures markets - properties

THE PROPERTIES OF THE FUTURES MARKETS

The futures markets are the special forms of the forward markets. There are several differences between two markets. The most important differences are:

The organized exchange
The standard contracts
The margin
The Clearinghouse
The transfer right and the delivery

Teorik vadeli fiyat

KURAMSAL VADELİ ENDEKS FIYATININ HESABI

Vadeli işlem sözleşmesinin fiyatının kuramsal değerinin hesabında taşıma maliyeti ( cost-of-carry) modeline göre kullanılan formül:

F = S ( 1 + (r-d) . t / 365)

F = Kuramsal vadeli endeks fiyatı

S = Spot endeks (fiyat)

r = Risksiz faiz orani (%)

d = Temettü kazanci (%)

t = Vade bitimine kalan gün

Komisyon ücretlerı,alım satım masrafları,talep-teklif fiyat farkı vb. nedenlerle gerçek vadeli fiyat kuramsal vadeli fiyattan farklıdır.

Endekse ait vadeli işlemler

ENDEKSE DAYALI VADELİ İŞLEM PİYASALARI

         Belirli sayıda hisse senedini içeren borsa endeksine ait sözleşmelerin alım satımının yapıldığı piyasalara endekse dayalı vadeli işlem piyasaları ismi verilmektedir. Söz konusu vadeli işlem sözleşmelerine çoğunlukla S&P 500, NYSE , Value Line , Major Market Index , FT-SE 100 , CAC-40,Nikkei endeksleri konu olsa da çesitli vadeli piyasalarda kurulu bulunduklari ülkenin borsa endeksleri de işlem görmektedirler. Sözleşme vadesi sona erdiğinde sözleşmeye konu olan endeksin vade tarihindeki seviyesi belirli bir katsayıyla çarpılarak parasal değere dönüştürülmekte ve bu değerin nakit ödenmesi ile pozisyon kapatılmaktadir. Örneğin vade sonunda Standart & Poor's 500 endeksi 1000 puan ise ödenmesi gerekli değer 1000 x 500 $ = 500.000 $ dir. Endekse dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde herhangi bir ürünün teslimi söz konusu değildir . Sözleşmenin hesaplaşması her gün yapıldığı için sözleşme vadesinde ödenen ya da tahsil edilen nakit , bir önceki günkü hesaplaşma fiyatı ile vade günündeki fiyat arasındaki farka eşittir.

Borsalar

Çeşitli borsalar


Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.


CME Group
CME , CBOT , NYMEX and COMEX.

New York Stock Exchange

ICE - Intercontinental Exchange Futures
NYSE ve küresel türev piyasalar ve takas işlemleri

Euronext
Amsterdam, Brüksel, Lizbon , Paris, Londra bazlı piyasalar

Borsa Italiana

Tokyo Commodity Exchange

Bolsa de Mercadorias & Futuros

Hong Kong Futures Exchange

Mercado Official de Futuros y Opciones Financieros ( İspanya )

Bursa Malaysia

Australian Securities Exchange

New Zealand Exchange


Güncelleme: 17 Aralık 2017

Vadeli işlem piyasaları

VADELİ İŞLEM PİYASALARI

Vadeli işlem piyasalarında taraflar herhangi bir ürüne ait sözleşmeleri alip satmaktadırlar. Bu sözleşmelerde ürünün niteliği , miktarı, teslim tarihi (vade tarihi) , fiyatı hakkında bilgiler yer almaktadır.

Vadeli işlem sözleşmelerine konu olan ürünler ise şunlardır:

Çiftlik hayvanları , kümes hayvanlari, tahıl , yağ , un , buğday , mısır , soya fasulyesi , petrol , altın , gümüş , platin , palladyum , bakır , pamuk , hazine bonoları , dövizler ( Alman Marki , Japon Yeni , Ingiliz Sterlini , Isviçre Frangi ) , borsa endeksleri (MMI , S&P500 , Value Line , NYSE , CAC- 40, FT-SE 100 ... ).

Bu sitede vadeli işlem piyasalarinin tarihçesi , nitelikleri , tercih nedeni , fiyatlandırılması açıklanmaktadır. Vadeli işlem piyasaları ile ilgili kavramları da kavramlar bölümünde bulabilirsiniz. Türkiye'de kurulma çalışmaları halen devam eden borsa endeksine dayalı vadeli işlem piyasalarıyla ilgili bilgiler endekse dayalı vadeli işlem bölümünde yer almaktadır.

Dr. Can Aydınoğlu

Sözlük

VADELİ İŞLEM PİYASALARIYLA

İLGİLİ KAVRAMLAR

Aralık pozisyonu : Zaman aralığı pozisyonu,ürünlerarası aralık pozisyonu ve piyasalararası aralık pozisyonu olmak üzere üç çeşidi bulunmaktadır. Detaylar baş harflerine göre aşağıda sıralanmıştır.

Başlangıç teminatı: Vadeli işlem sözleşmesi alan ve satan tarafların yatırmak zorunda oldukları marj miktarı

Baz değer : Bir ürünün vadeli işlem fiyatı ile spot fiyatı arasındaki fark

Contango : Vadeli işlem fiyatlarının spot fiyatların üstünde (ilerisinde) bulunmasi durumuna ise contango ismi verilmektedir. Bu durumda spekülatörler kısa , riskten korunanlar uzun pozisyondadırlar ve spekülatörler üstlendikleri risk karşılığında vadeli işlem fiyatı ve spot fiyat arasindaki fark kadar kazanç sağlamaktadırlar.

Çevrim : Alım opsiyonu satılması satım opsiyonu alınmasi ve normal vadeli işlem uzun pozisyonun birleştirilmesiyle oluşturulmaktadır.

Günlük uzlaşma fiyatı:Borsa tarafından alım satım işlemlerinin bitişinden sonra belirlenen vadeli işlem sözleşmesi fiyatıdır.

Kisa pozisyon: Vadeli işlem sözleşmesinin satışından kaynaklanan pozisyon

Nakdi uzlasma:Finansal aracın fiziki teslimi yerine olusan kar veya zararın nakit ödenmesi veya tahsili yoluyla gerçekleşen uzlaşmadır.

Normal backwardation: Vadeli işlem fiyatlarınin spot fiyatlardan düşük olması durumuna normal backwardation (geri kalma ) ismi verilmektedir.Bu durumda spekülatör uzun pozisyonda, riskten korunanlar ise kısa pozisyondadırlar. Vadeli işlem fiyatının yükselmesi ve vade tarihindeki tahmini spot fiyat seviyesine ulaşması sırasındaki değer artışı sayesinde spekülatör risk üstlenmesinin karşılığını almış olmaktadır.

Piyasalararası aralık pozisyonu: Aynı veya birbirleri ile bağlantılı ürünlere ait bir sözleşme alınmakta , bir sözleşme satılmaktadır ; fakat bu işlemler farklı borsalarda gerçekleştirilmektedir.

Sentetik hazine bonosu pozisyonu: Hisse senetlerini elde tutup, endekse dayali vadeli işlem piyasasında sözleşme satarak gerçekleştirilmektedir.

Sentetik hisse senedi endeksi portföyü : Hazine bonolarını elinde tutup endekse dayalı vadeli işlem piyasasında sözleşme satın alarak oluşturulmaktadır.

Sürdürme teminatı : Vadeli işlem sözleşmesi alan ve satan tarafların yatırdıkları teminatın fiyat değişimleri sonucu inebileceği alt sınır. Teminat hesabındaki tutar sürdürme teminatının altına düştüğünde teminat başlangıç teminatı düzeyine yükseltilir.

Tail: Yatırımcı özsermaye hesabındaki marj miktarının üstündeki tutarı başka bir yatırım aracına yatırıp gelir elde edebilir; marj sınırının altındaki tutarı ise borçlanarak karşılayabilir. Bu nedenle alınacak veya satılacak sözleşme adedini belirlerken sayılan durumları dikkate almak için tail katsayısı hesaplanmaktadir.

Ters çevrim : Alım opsiyonunun alınması ,satım opsiyonunun satılması ve vadeli işlem piyasasında kısa pozisyon alınmasıyla oluşturulur.

Uzun pozisyon:Vadeli işlem sözleşmesi satın alınmasından kaynaklanan pozisyon

Ürünlerarası aralık pozisyonu: Aynı vadeli ve birbirleri ile başlantılı ürünlere ait sözleşmelerden biri alınmakta diğeri satılmaktadir.

Zaman aralığı pozisyonu: Aynı ürüne ait fakat vadeleri farklı iki sözleşmeden biri alınmakta diğeri satılmaktadır.  

Fiyat oluşumu

VADELİ İŞLEM FİYATLARININ OLUŞUMU

Açığa satışa ait sınırlamaların , alım - satım malıyetlerinin olmadığı ideal piyasa şartlarında vadeli işlem fiyatı ile spot fiyat arasında taşıma malıyetine bağlı bir ilişki vardir. Bu ilişkiyi gösteren denklem aşağıda yer almaktadır:

F_o,t = S_o ( 1 + c )F_o,t : t zamanindaki teslim için t=0'daki vadeli işlem fiyati
S_o : malın t=0'daki spot fiyatı
c : malı vade tarihine kadar taşıma malıyeti ( spot fiyatin yüzdesi cinsinden )

Bu dengenin bozulması halinde yatırımcılar arbitraj kazancı sağlama imkanina sahiptirler.

Eger S_o< F_o,t olursa yatırımcı borç alarak spot mal satın almakta, vadeli işlem sözleşmesi satmaktadir. Vade tarihinde sözleşme karşılığı malı teslim ederek kazanç sağlamaktadırlar. Tablo 1'de bu durum gösterilmektedir.

Tercih nedeni

VADELİ İŞLEM PİYASALARININ
TERCİH NEDENİ
Vadeli işlem piyasaları üç temel nedenle tercih edilmektedir:

-Bir ürünün ileri bir tarihteki fiyatı hakkında bilgi edinmek.
- Spot piyasada yaptığı yatırımı riskten korumak
- Kazanç sağlamak amacıyla spekülasyon yapmak


FİYATLAR HAKKINDA BİLGİ EDİNMEK

Vadeli işlem piyasaları sayesinde bir ürünün gelecekteki fiyatı hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. Ürünün ileri bir tarihte teslimi yükümlülüğü üstlenildiği için söz konusu ürüne ait vadeli işlem sözlesmesi fiyatı ürünün vade bitim tarihindeki spot fiyatına ait beklentiyi yansıtmaktadır . İsteyen herkes kolaylıkla vadeli işlem fiyatlarını öğrenebilmekte , yatırımları ile ilgili kararlar alabilmektedirler. Örnegin depolanabilir ürünlerin depolama ve nakit akiş planlamalarında büyük firmalar vadeli işlem fiyatlarını inceleyerek karar vermektedirler . Arz ve talep beklentilerine göre stoklarini ayarlayan firmalar zaman içinde ürünün dengeli dağılımını sağlayarak piyasadaki çalkantıları ve manipülasyonları önlemiş olurlar.

Vadeli işlem piyasalarının gelecekteki spot fiyatlar hakkında fikir vermesi sayesinde firmalar daha az maliyetle üretim planlaması yapabilmekte , ekonomik kaynaklarını daha verimli kullanabilmektedirler. Böylece ürüne ait arz ve talep dengesi sağlanmaktadır. Örneğin bir ürüne ait vadeli işlem fiyatlari yüksekse üreticiler bu ürünü üretmeyi amaçlayacaklar ve arz miktarının en azından yeterli düzeye çıkmasına neden olacaklardır. Eğer ürünün vadeli işlem fiyatı düşük ise üreticiler gereksiz miktarda üretim yapmayacaklar , stoklama maliyetlerini düşürüp verimliliği arttıracaklardır.

RİSKTEN KORUNMAK

Vadeli işlem piyasalarının en önemli kullanim amacı yatırımcıyı fiyat değişimi riskinden korumaktır. Yatırımcı spot piyasada aldığı pozisyonun tersi pozisyonu vadeli işlem piyasasında almaktadır . Yani spot piyasada satış pozisyonunu alan yatırımcı vadeli işlem piyasasında alış pozisyonunu , spot piyasada alış pozisyonu alan yatırımcı vadeli işlem piyasasında satış pozisyonu alarak bir piyasadaki kaybını diğer piyasadaki kazanci ile dengelemeyi amaçlamaktadir. Kayip ile kazancin esit miktarda olması durumunda tam korunma sağlanmış olmaktadır. Bu korunma sayesinde arz ve talepten kaynaklanan fiyat belirsizliğinin maliyeti azaltılmış olmaktadır.

Houthaker’a göre belirsizlik malın üretimi ile tüketimi arasındaki zaman farkından kaynaklanmaktadır. Bu zaman diliminde üretim ve tüketim düzeyi ile ilgili olusan yanlış beklentiler fiyat dalgalanmalarına yol açmaktadır. Iki tip belirsizlik mevcuttur: Sosyal belirsizlik ve kişisel belirsizlik Sosyal belirsizlikte kişiler kendi üretim ve tüketim miktarlarını bilmekte fakat başkalarının üretim ve tüketim miktarlarını bilmedikleri için ne şekilde davranmalari gerektiğini ve fiyatlarda ne şekilde değişmeler olacağını bilmemektedirler. Kisisel belirsizlikte ise gelecekteki ekonomik şartlarin belirlenememesinden dolayı kişiler kendi üretim ve tüketim miktarlarını da belirleyememektedirler .

Vadeli işlem piyasalarında yapılan riskten korunma uygulamasıyla aşırı mal stoğu tutmaktan veya fazla sayıda ileride teslim taahhüdüne girmekten kaynaklanan riskler azaltılmış olmaktadır. Üretici ( yatırımcı ) vadeli işlem sözleşmesi satarak söz konusu ürüne sahip olmadığı halde, örneğin ürünü henüz tarladayken , sözleşmeye konu olan ürünün spot fiyatında gelecekte meydana gelebilecek düşmeye karşı korunabilmektedir. Bu tip korunmaya açığa korunma denilmektedir. Üretici ( yatırımcı ) , örneğin pamuğa dayalı üretim yapan bir tekstil firması, pamuğa dayalı vadeli işlem sözleşmesi satın alarak ürünün spot fiyatında gelecekte olabilecek yükselmeye karşı korunabilmektedir . Örneğin bu tip korunmaya uzun korunma ismi verilmektedir. 

Nitelikler

VADELİ İŞLEM PİYASALARININ NİTELIKLERİ

Vadeli işlem piyasaları forward piyasaların özel bir şeklidir. Vadeli işlem piyasası forward piyasasına benzese de her iki piyasa arasında farklılıklar bulunmaktadır . En önemli farklılıklar aşağıda sıralanmıştır:

Organize borsa
Standart sözleşmeler
Takas odası
Marj
Devir hakki ve teslimat



Organize borsa

Vadeli işlemler forward işlemlerin tersine organize borsalarda gerçekleştirilmektedir . Bu borsalarda üye firmalar ve üyelik hakki almış bireyler alım satım yapabilmektedirler. Üyelik hakkı kiralanabilmekte veya satılabilmektedir. Üyeler ayrica denetim , halkla ilişkiler ve idari konularla ilgili komitelerde görev almaktadırlar. İşlem hacmini büyütmek isteyen bazı borsalar üye olmayanlara da sözleşme yapabilme izni veren özel lisanslar oluşturmuşlardir.

Alım satım işlemleri "pit" adi verilen salonlarda yapilmaktadir. Borsalarda yüksek sesle pazarlık yöntemi çoğunlukla kulanılsa da 1993’ ten beri bazı borsalar alıcı ve satıcıyı bilgisayarlı sistemle karşı karşıya getirerek işlem yapmaları için girişimde bulunmuşlardır.

Standart Sözleşmeler

Forward piyasalarda alıcı ve satıcı , kendi aralarında , malın fiyatı , miktarı ve teslim tarihini belirlemektedirler. Oysa vadeli işlem piyasalarında standart sözleşmeler kullanılmaktadır . Her bir sözleşmede malın miktarı , cinsi , tam tarifi , teslim tarihi belirtilmektedir. Teslim tarihlerini her borsa kendi yapısına göre belirlemektedir .

Örneğin IMM’nin vadeli altın sözleşmeleri için belirlediği teslim ayları Mart , Haziran , Eylül ve Aralık iken COMEX sözleşmelerinde teslim ayları Ocak , Şubat , Mart , Nisan , Haziran , Ağustos, Ekim ve Aralıktır.

Diğer bir standart ise fiyat arttırımına ait olan standarttır. Her bir sözleşme fiyatı ancak belirlenmiş miktarlarda arttırılıp eksiltilebilmektedir. Bu minimum fiyat hareketine fiyat aralığı adı verilmektedir. Örneğin Mid America Commodity Exchange’de ABD hazine bonosuna ait vadeli işlem sözleşmeleri için fiyat aralığı 12,5 $’dir. Fiyat hareketleri 12,5 ve 12,5 ’uğun katları şeklinde gerçekleşmektedir.

Teslim mekanizmasi sıkı bir şekilde denetlenmektedir . Örneğin Board of Trade kendi sözleşmelerini tamamlayan kosulları belirlemektedir . Teslim Board of Trade tarafindan onaylanmiş depoların verdiği nama yazılı makbuz ile tamamlanmaktadır.

Takas Merkezi

Vadeli işlem piyasalarinin en önemli kurumlarından biri Takas Merkezidir. Takas Merkezinin görevi tüm vadeli işlemleri karşılastırmak , işlemlerin finansal olarak doğruluğunu kontrol etmek ve teslimat için gerekli koşullari sağlamaktır. Takas Merkezi alıcıya karşı satıcı , satıcıya karşı alıcı pozisyonundadır. Taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda Takas Merkezi bu yükümlülüğü üstlenmektedir. Alıcı açık olan pozisyonunu aynı nitelikte sözleşme satarak ( satıcı ise sözleşme alarak ) vade bitiş tarihinden önce kapatabilmektedir. Bu nedenle vadeli işlem piyasalarında fiziki mal teslimine az rastlanılmaktadir . Vade gününe kadar taşınarak fiziki teslimatin gerçekleştirildiği sözleşme sayısı tüm sözleşmelerin % 2-3’ü kadardır.

Vadeli işlem sözleşmesi satın alan (veya satan) yatırımcı bir süre sonra aynı nitelikte vadeli işlem sözleşmesi satarak ( veya alarak )pozisyonunu kapatmaktadır. Böylece piyasadan çekilmiş olmaktadır.

Takas Merkezi alım satımlara aracılık etmekte ve taahhütlerin gerçekleşmesini garantilemektedir.

Takas Merkezinin örgütlenmesinde iki yaklaşım bulunmaktadır:

Tarihçe

17. yüzyılın sonlarında Japonya’da Dojima borsasında ilk defa düzenli olarak standart sözleşmeler alınıp satılmıştır. 1848 yılında tahıl tüccarları bugünkü vadeli işlem piyasalarına öncülük edecek Chicago Board of Trade'i kurmuşlardir. Söz konusu borsanın kurulmasındaki amaç arz ve talepte meydana gelebilecek dalgalanmalarin olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak ve teslim edilen ürünlerin belli kalitede olmasini sağlamaktı. İlk tüzük 1865 yılının mayıs ayında hazırlanılmıştır. Yumurta ve diğer çiftlik ürünlerinin alınıp satıldığı Chicago Produce Exchange 1874 yılında , ilerideki yıllarda ilk finansal vadeli işlem ürünlerini piyasaya sürecek olan Chicago Mercantile Exchange (CME) ise 1919 yılında kurulmuştur.

1972 yılında ilk finansal vadeli işlem piyasası ürünü olan dövize dayalı vadeli işlem sözleşmeleri CME ’ de piyasaya sürülmüstür. Bunu 1975’te Chicago Board of Trade’de (CBT) piyasaya sürülen konut sertifikalarina dayalı vadeli islem sözleşmeleri izlemiştir . Ardından Hazine bonolarına ve ABD tahvillerine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri ( 1977 ) piyasaya sürülmüştür . 1981 ‘ de Chicago Mercantile Exchange’de 3 aylik Eurodollar vadeli işlem sözleşmeleriyle işlem yapılmaya başlanmıştır.

İlk defa 1982 yılında Chicago Mercantile Exchange’de S&P 500 endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri hazırlanarak piyasaya sürülmüş , böylece vadeli işlem piyasalarına borsa endeksleri de konu olmaya başlamışlardır. Aynı yıl Kansas City Board of Trade’ de Value Line endeksine , New York Futures Exchange’de New York Stock Exchange endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri de işlem görmeye baslamışdır . Kuzey Amerika dışında ilk defa Financial Times Stock Exchange endeksine ait sözleşmeler London International Futures Exchange ’ de ( LIFFE ) 1984 yılında alınıp satılmaya başlanmıştır.

1990 yilinda 39,4 milyon olan endekse dayalı vadeli işlem sözleşmesi sayısı 1995 yılı sonunda 176,5 milyona ulaşmıştır. Finansal araçlara dayalı vadeli işlem piyasasında endekse dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin payı % 13,6 olarak gerçekleşmiştir.